?MUŞ İLİNİN ORGANİK TARIMA DAYALI SANAYİ POTANSİYELİ?

Yazılı basın açıklamasında bulunan Arslan, ?Muş Türkiye´nin üçüncü büyük iç ovasına sahip, toprakları %90´ın üzerinde tarıma elverişli ve kimyasallarla kirlenmemiş büyük potansiyele sahip bir ildir (Sönmez, 2014). Bunun yanı sıra il sınırları içinde Bulanık Ovası, Malazgirt Ovası ve Liz Ovası´nın varlığı Muşu tarıma dayalı sektörler açısından cazip ve güçlü kılmaktadır. Gıda sektörü, sanayi sicil belgesi alan 41 firmayla ilde öne çıkan sektörler arasında işletme ve çalışan sayısı açısından ilk sırayı almaktadır. Bu firmaların 34 tanesi tarımsal ürünleri işlemeyle ilgiliyken 7 tanesi ise hayvansal ürünleri değerlendiren tesislerdir. Tarım sanayisindeki bu 34 firmanın 18 tanesi ilin ekmek ve türevleri ihtiyacını karşılayan işletme, 4 firma küp ve toz şeker imalatı, 4 firma tabidot yemek üretimiyle ildeki işletmelerin çalışanlarının yemek ihtiyaçlarını karşılamakta, 1 firma unlu mamuller imalatı, 1 firma lokum ve çerez, 1 firma sucuk ve salam üretimi, 2 firma un üretim fabrikası, 1 firma pestil ve cezerye üretimi ve 2 firma yem fabrikası olarak faaliyette bulunmaktadır. Bu rakamlardan görüleceği gibi her ne kadar nicelik olarak tarım sektörü ilin en büyük sektörü olarak gözükse de katma değer üretebilecek nitelikli firma açısından aynı şeyleri söylemek zordur. İlin en büyük devlet yatırımı olan şeker fabrikası faaliyetlerine devam etmektedir. İlde orta ölçekli küp şeker üretimi yapan iki firma bulunmaktadır. Bu firmalar Doğu ve Güneydoğu Anadolu´nun tüm illerine satış yapmakta olup ülkenin tümüne açılmak için tanıtım ve pazarlama desteğine ihtiyaç duymaktadır (Muş Ovası Gazetesi, 2010; Muş Ovası Gazetesi, 2008). İl tarımı organik tarımsal ürünlerin pazardaki katma değerinin farkına varıp bunu şimdiye kadar değerlendirememesi ve doğal tarımsal verimliliğe yeterince odaklanıp tarımsal üretimi sanayi ile entegre edememesinden dolayı ovanın potansiyelinden bir refah üretememiştir. Son yıllarda hükümetlerin devam eden entegre projelerinden dolayı bu potansiyelin hayata geçirilmesi iradesi gözlenmektedir. Karasu Islah projesiyle ovadaki taşkın tehdidini bertaraf etme çalışmaları tamamlanmak üzeredir. Toplulaştırma çalışmalarıyla parçalı arazilerin birleştirilerek büyük çaplı, etkin ve verimli tarımsal üretimin yapılabilmesi ve en önemlisi Alparslan II Barajının tamamlanmasıyla Muş Ovasının %95 oranında sulanabilecek olması bu potansiyeli hayata geçirme çabasının bir tezahürü olarak sıralanabilir (Muş Valiliği, 2015). Bütün bu olumlu gelişmelere rağmen Muş ilinin organik tarım potansiyelinin ilin sürdürülebilir tarım ve sonuçta ilin ekonomik refahı için ana sektör olması gerektiği konusunun henüz genel bir kabulün görülmemesi önemli bir sorundur. Bu durum ilin gelişim stratejisinin oluşumuna katkıda bulunabilecek kurumların brifinglerinde ve merkezi hükümetin bölgenin kalkınması için hazırladığı planlarda rahatlıkla görülebilir. Bu sunu veya raporlarda doğal gıda potansiyelinin il gelişimindeki hayati yönünün tam anlamıyla idrak edilmediği veya sıradan bir sektör olarak algılandığı görülmektedir. Bu potansiyeli hakkıyla değerlendirebilmek için ilk önce ilin gelişimi konusunda yetki ve imkân sahibi tüm iç ve dış paydaşların bilimsel çalışmalar ve fizibilite çalışmalarıyla ikna edilmesi gerekmektedir. Ondan sonra bütün paydaşların bir araya gelip bütünsel yaklaşıma dayalı stratejik bir kurgu çerçevesinde il için geliştirilecek dikey politikalar öncülüğünde bütün kaynaklarını ve desteklerini bütünsel bir yaklaşımla bu stratejik sektöre yönlendirilmesi gerekmektedir. Muş ancak bu sağlandığında iç piyasa ve dış pazarda talebi gittikçe artan doğal gıda pazarından etkin bir şekilde yararlanabilir. Etkin dikey politikalar ve organik tarım için uygun ekosistem oluştuktan sonra organik tarımdan yüksek değer üretme yollarından biri Muş ovalarında verim alınabilecek katma değeri yüksek organik endüstriyel tarımsal ürünlerin ekimidir. Bunun için ilin toprak yapısına ve iklimine uygun ürünlerin tespiti ve ilde yetiştirilebilmesi adına bilimsel araştırma ve saha çalışmalarına gereksinim vardır. Belirlenen bu organik endüstriyel tarım bitkilerinin yetiştirilmesiyle yakın gelecekte bunların işleneceği sanayi işletmelerine de ciddi ihtiyaç olacağı rahatlıkla görülebilir. Bu durum katma değeri yüksek organik tarıma dayalı işletmelerin kuruluşunu cazip hale getirerek Muş ilinin kalkınmasına önemli katkı sağlayacaktır. Böylece ekonomik değeri yüksek doğal tarımsal ürünlerin üretimin bol olduğu dönemde düşük fiyatla satılması yerine bu hammaddeleri işleyerek katma değeri yüksek ürünler elde eden işletmelerin kurulması teşvik edilerek ilin daha müreffeh hale gelmesi sağlanabilir. Bunun için İhtisas Tarım Sanayi Bölgesi kurulabilir. Ayrıca İlde meyvecilik ve bağcılık için ideal havzalar bulunmasına rağmen hâlihazırda bu konuda yerelin ihtiyacını karşılayacak üretim bile yapılamamaktadır. Hâlbuki geçmişte bağ ve bahçelerden bölge insanları geçimlerini sağlamaktaydı. Bu durum ilin doğru bir planlama ve stratejiyle bağcılık ve meyvecilik açısından önemli bir konuma gelebilecek potansiyeli olduğunu göstermektedir. Özellikle ile has üzüm çeşitleri, ceviz, armut ve elma gibi meyveler ve ilin gecikmeli gelen yazlarından dolayı geç turfanda olarak yetişen kiraz gibi pazar sorunu olmayan meyve çeşitleri yetiştirilerek ile ekonomik kazanç sağlanabilir (Muş İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015; Milliyet Gazetesi, 2016). 

Tarımsal üretime dayalı sanayi sektörüne hitap edecek ile özgü sanayi tesisleri aşağıdaki gibi sıralanabilir. Tarımsal ürünlerin uzun süre muhafazasını sağlayacak soğuk hava depoları Rafine edilmemiş esmer küp ve toz şeker üretim ve paketlenme tesisi Organik ayçiçeği yağı üretim tesisi  Muş üzümü işleme tesisleri İlde tabii olarak yetişen ve ile özgü organik tarımsal ürünlerin işlenebileceği sanayi tesisleri (Muş üzümü, ceviz, lahana, kuşburnu, alıç,  kızılcık, dut vb.) Tescilli doğal bal üretimi ve paketleme tesisi Organik konserve tesisleri Doğal Muş lalesi ve il florasına has endemik çiçek ve bitkileri ilaç, kozmetik ve gıda sektöründe işleyecek tesisler. Muş iline özgü tarımsal ürünlerin coğrafi işaretlerini ivedi olarak alarak bunları üretecek tesislere odaklanmak. Coğrafi işareti Muş Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü tarafından 2017 yılında alınan çorti´nin ve coğrafi işareti için başvurulan çorti aşının üretim tesisi. İlin iklim ve çevre şartlarına uygun olabilecek, katma değeri yüksek organik yeni endüstriyel tarımsal ürünlerinin araştırılması ve üretim için gerekli girişimlerin gerçekleştirilmesi. Tütünün sigara üretimi hariç diğer alanlara yönelik işleme tesisleri Makarna Üretimi Organik Baharat Paketleme Tesisleri