BASIN TARİHİMİZDE; İLK ÖZEL TÜRK GAZETESİ
Bedrettin KELEŞTİMUR
22 Ekim 1860 tarihi, Tercüman-ı Ahval Gazetesinin ilk yayınlandığı tarihtir.
Bu tarih, Türk Basın Tarihinin de başlangıç tarihi olarak kabul edilir.
Her ne kadar, Takvim-i Vakayı, 1831 tarihinde, Ceride-i Havadis, 1840 tarihinde yayınlanmıştır ama
Türk Basın tarihinin, “başlangıç tarihi” olarak kabul görmez…
Tercüman-ı Ahvâl, 1860-1866 tarihlerinde yayınlanan ilk ‘özel gazetedir’
Tercüman-ı Ahvâl’de özdeşleşen iki isim, “Agâh Efendi ve Şinasi’dir.” Tercüman-ı Ahvâl’de, “Şinasi, A. Vefik Paşa, Ziya Paşa ve Refik Bey’in, yazıları’ yer alır. İlk fikir gazetesidir… İlk eleştiri gazetesidir…
Gazetede önemli bir isim olan Şinasi, 24. Sayıdan itibaren gazeteden ayrılacaktır.
Tercüman- Ahvâl’de ilk defa, ‘edebi eserlere yer verilecektir’ Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” bir dizi halinde gazetede yer alacaktır. Gazete, Mayıs 1861’de, ‘sert eleştiriler’ sebebiyle iki hafta kapatılır.
Bu Türk Basınında, ‘uygulanan ilk sansür/ yayını durdurmadır’ Tercüman-ı Ahvâl ancak 792 sayı yayınlanacak; 11 Mart 1866 tarihinde yayın hayatına son verecektir.
Basın tarihimizde, Tercüman-ı Ahvâl Devletten hiçbir yardım almadan ilk defa, bir Müslüman Türk vatandaşı tarafından çıkarılması önemlidir. Bu tarih, Türk basınında başlangıcı olarak kabul edilir.
Gazetenin, ‘başmuharriri’ Şinasi’dir. Şinasi, ‘gazetenin kimliğini belirler’
Gazete, ‘bir düşünce ve tartışma’ gazetesidir. Gazetenin hedefleri, ‘batı standartlarında bir yayın anlayışını…’ getirmektir. Gazete, ‘halkı bilgilendirmeyi’ temel prensip olarak alacaktır. Tercüman-ı Ahval Gazetesi’nde, ‘halkın anlayabileceği bir dili kullanır’ Kişilerin düşünce ve kanaatleri önemlidir…
Gazetenin muhteviyatında, Devletin hantal yapısı, eğitim sistemindeki bozukluklar, ülkenin mali problemleri, inceleme ve edebi yazılar, İç ve Dış Haberler, Resmi Haberler, Piyasa ve Borsa Haberleri, Değişik İstatistiki Bilgiler, İlan ve Reklamlar yer alacaktır. Anlaşılacağı üzere zengin bir muhteva görmekteyiz… Tercüman-ı Ahvâl, “Yeni Osmanlılara ait fikir ve düşüncelerin yayın organı” Bu anlamda da, ‘birçok yenilikleri savunan yayın anlayışına sahiptir’ Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, ‘halkın anlayacağı sade bir dil kullanılır’ Türkçe’nin benimsetilmesi… İstanbul’dan, “üç kıtaya uzanan haber akışı…” Zoru başarmak arzusu önemlidir!
“Haberlere yorum getirilmesi” Türk Basınında, ‘yeni bir gelenek’ olarak bilinir.
Gazetenin, ‘ilan ücretleri’ her sayısında birinci sayfada yayınladığı görülür. Tercüman-ı Ahvâl Gazetesi’nde, ‘haber kaynakları belirtilir’
Bu haber kaynakları arasında; “Times, La Patrie, Levant Herald, Nouvelles de Marseille” yer alır.
Gazetede, Mehmet Şerif Bey, “tarıma karşı sanayileşmeyi savunan yazıları” kaleme alır. Ziya Paşa’nın, ‘eğitime dair yazıları…’ Tercüman-ı Ahvâl, o günlerin şartlarında, ‘nitelikli bir yayın organıdır’
Türk Basın Hayatında da, ‘istikrarlı, ilkeli, dürüst bir yayın anlayışını’ getirecektir. Tercüman-ı Ahvâl, “doğru haber ve tarafsızlık ilkelerini” savunacaktır.
1860 tarihi ve sonrası, Türk Basın Hayatında; ‘yeni gazetelerin doğuşunu da’ haber verir. Bu gazeteler arasında; “Başyazarlığını Namık Kemal’in yaptığı” Tasviri Efkâr Gazetesi… Şinasi tarafından çıkarılacak olan, ‘ikinci özel gazetedir’ Kurucusu Ali Suavi’nin olduğu, “Muhbir Gazetesi” 1866 yılında çıkarılacaktır. Ahmet Vefik Efendi tarafından, 1870 tarihinde, “İbret Gazetesi…” çıkarılır. Bu tarihlerden sonra çıkarılacak olan gazetelerin sadece isimlerini verelim; Hürriyet (Londra-1868), Tercüman-ı Hakikat (1878-A. Mithat Efendi), Basiret, İttihad, Devir ve Bedir (1872), Sabah (1876), Tercüman-ı Şark (1878),
Basın tarihinde, İngiltere’ye gidiyoruz… İngiltere’nin önce gelen ilk gazetecileri arasında; “Daniel Defoe, Joseph Addison, Jonathan Swift, Richard Steele…” Bu isimler, bizdeki; “Şinasiler, Namık Kemaller, A. Vefik Paşalar, Agâh Efendiler, Ziya Paşalar” olarak da ifade edebiliriz. Mesela, Daniel Defoe, 10 Şubat 1704’de The Review’i çıkaracaktır. Tercüman-ı Ahvâl’den takriben 156 yıl önce…
Bize, ‘basın kültürü’ bütünüyle batı dünyasından gelmiştir… Çok kısa süre içerisinde, ‘çok önemli kalemler’ görmekteyiz! Edebiyatın, ‘bütün alanlarında eserler verilir’ Fikir Hareketleri de, ‘yazılı yayın ürünleriyle birlikte’ gelmiştir.
1860 yılları, “Osmanlı Basınının Canlandığı” yıllardır. Bu dönemde, ‘yeni gazeteler’ ve ‘genç yazarlar’ basın hayatı içinde yer alacaktır. 27 Haziran 1862 tarihinde, Tasvir-i Efkâr Gazetesinde; “Millet Kavramını ilk kullanan yazarlardan biri Şinasi’dir” 1865 tarihinde, Gazeteci ve Yazarlar, ‘Yeni Osmanlılar Cemiyetini’ kuracaklar. Basınla ilgili ilk yasaklar, 1858 tarihli Ceza Kanunu’yla başlayacaktır… İlk Matbuat Nizamnamesi (Basın Tüzüğü) 1864 yılında yayınlanacaktır. 12 Mart 1867 tarihinde, “Ali Paşa Kararnamesi” yayınlanacaktır. Bu kararnamenin önemi, “Basın Tüzüğü’nün hükümleri dışında kalan durumlarda, hükümete gazete kapatma yetkisinin verilmesidir.” 1860 ve sonrası, “Basın Tarihimizde Önemli Yıllardır…” 22 Ekim 1860 tarihi, İlk Fikir ve Düşünce Gazetesi, Tercüman-ı Ahval Gazetesinin Agâh Efendi tarafından yayınlanmasıdır. Basın Tarihimiz, 164 yıllık bir maziye sahiptir… 164 yıl içerisinde; Bir milletin hafızası… Bir milletin hatıraları… Belgelerle (yazılı kaynaklarla) en donanımlı tarihi yıllarımız… 22 EKİM TARİHİNİ, “TÜRK BASIN GÜNÜ” OLARAK KUTLAYALIM!
22 Ekim Tarihinin, Fikir ve Düşünce hayatında önemli yeri vardır… 1860 Tarihi, “Vilayet Matbaalarının da Kurulduğu Tarihtir!” Bu tarihler, “Yerel Basının da, Doğuş Tarihidir!” Vilayet Matbaalarının kuruluşu da, Türk Basın Tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır.