MAMURAT’ÜL AZİZ GAZETESİ VE ŞİİRİMİZ…
Bedrettin KELEŞTİMUR
Basın hayatımızı bizler, “bir uzun yol, bir tatlı serüven…” olarak nitelendiririz.
Elazığ Basın Hayatı… O hayatı tefekkür, “sizleri şehrin hafızasına…” taşıyacaktır.
Bu şehrin, “bilumum hatıralarına…” Erdemli güzelliklerine bu neşriyatlarla ulaşabiliyoruz.
Bu şehrin, “1880’li yıllardan günümüze…” yazılı tarihi üzerinde birçok akademik çalışmanın yapıldığını da biliyoruz. Elazığ’ın, 140 yılı aşan; “neşriyat hayatı!” üzerinde biz gazeteci arkadaşlarında mutlaka yoğunlaşmaları elzemdir.
Elazığ’da, İlk Basımevi; Vali İzzet Paşa Zamanında; 1866 Tarihinde kurulur.
Başındaki şahıs kimdir; Müslefzade Rıza Efendi…
Bu Basımevi’nde ilk basılan eser; Ömer Naimi Efendiye ait; “Kaside-i Bürde” ile “Manzume-i Naimiye”
Ve ilk Gazete, Vali Hasan Refik Bey Zamanında; “Mamurat’ül Aziz” Gazetesidir.
Tarihler, 1883’leri göstermektedir! Basımevi’nin ilk müdürü de, Hacı Ömer Efendidir.
Gazetenin Başyazarı, “İsbirzade Baboş Mustafa Efendi”
Daha sonra Sunguroğlu Hacı Kerim Efendi, Ahmet Efendi,
Hacı Hayri Bey, Süleyman Faik Bey, Bitlisli İbrahim Ethem Bey olacaklardır.
Basımevi müdürü Süleyman Faik Bey, Baboş Mustafa Efendi,
Süreyya Bey, Şükrü Bey gibi eli kalem tutanlar gazetede başyazarlık yapmışlardır.
Şunu hemen belirtmeliyim. Elazığ Basın Hayatında süreklilik/ istikrar ve devamlılık vardır.
Osmanlı’nın devlet politikasını yürüten Takvim-i Vekayi Gazetesi 11 Kasım 1831 tarihinden itibaren yayınlanmaya başlayacaktır. 1860 tarihinde, Vilayet Matbaalarının kurulmasıyla birlikte birçok vilayette, olduğu gibi Harput’ta da, 1883 tarihinde, Mamurat’ül Aziz gazetesi yayın hayatına tıpkı Takvim-i Vekayi misali, ‘hükümetin politikası doğrultusunda ahaliyi haberdar etmek, bilgilendirmek ve bilinçlendirmek amacıyla valiliğin himayelerinde yayın hayatına devam ettikleri görülür’ Mamurat’ül Aziz Gazetesi, ‘şehrin adıyla…’ yayın hayatına başlamış ve 1928’lerden 1934’lere kadar da, “Elâziz…” ismiyle yayın hayatını sürdürmüştür.
Mamurat’ül Aziz Gazetesi hakkında birçok akademik çalışmalar yapılmış… Basın hayatımıza çok önemli katkılar sağlayan bu çalışmalardan şunu öğreniyoruz; “Mamurat’ül Aziz Gazetesi’nde haber yanında birçok şiir ve edebi yazılarında yayınlanmış olmasıdır.” Özellikle de, döneminin güçlü şairlerinden, ‘Hoca Rahmi Efendi ve Hayri Bey’in divan edebiyatı tarzındaki şiirlerinin sıklıkla yayınlanmasıdır’
Mamurat’ül Aziz Gazetesi, şehrin ilk mahalli gazetesi olmuştur. Gazetenin ilk çıkış tarihi, “5 Zilhicce 1300/ veya 7 Ekim 1883 tarihidir!” Maalesef, Mamurat’ül Aziz Gazetesi’nin, ‘eksiksiz bir koleksiyonu bulunmamaktadır’ Tabi ki, bu da bizleri üzmektedir. Ama araştırmacıların ulaştığı mevcut sayılarında, ‘önemli ölçüde şiirlerin yayınlandığı bilgisine de sahibiz…’
Ma’mûretü’l-azîz Gazetesi’nde Şiirleri Yayımlanan Kişiler şöyle sıralanabilir; Harputlu Hacı Hayrî Bey (ö. 1910), Musa Kâzım Paşa (ö. 1890), Nâmî Mahmûd Midhat Efendi (ö. 1917),
Abdünnâfi Efendi (ö. 1891), Mehmed Rahmî Efendi (ö. 1886), Ali Âsım Efendi, Beyzâde Mehmed Nûrî Efendi, (Bayoğlu, ö. 1938), Edîb Gevher Efendi, Kâmilzâde Hâfız Ferîd Efendi (ö. 1921), Abdullatif Efendi, Abdurrahmân Nâcim Efendi (ö. 1895), Abdülbâki Efendi,Abdullah Kâzım Efendi,
Osman Râmiz Efendi, Bahâi Baba, Abdullah Hulûsî Efendi, Sâib Efendi, Celâl Bey (Mazgird Mutasarrıfı), Mehmed Râsim Paşa (Malatya Mutasarrıfı, ö. 1891), Âkif Bey’in şiirlerinin yer aldığını görüyoruz.
Mamurat’ül Aziz Gazetesi’nde yayınlanan şiirler, sadece Harput Merkezli şiirler değildir. Mamurat’ül Aziz Vilayetine bağlı, “Malatya, Dersim sancaklarıyla Hısn-ı Mansûr, Behisni, Palu, Mazgirt gibi kazalarda yaşayan şairlerin gönderdikleri şiirlerde gazetede yer almıştır.
İlk sayılarından itibaren çeşitli şiirlerin de yer aldığı gazete sadece şehir merkezindekilerin değil, vilâyete bağlı Malatya, Dersim sancaklarıyla Hısn-ı Mansûr, Behisni, Palu, Mazgird gibi kazâlarda yaşayan şiir heveslilerinin de dikkatini çekmiş ve buralardan gazete merkezine zaman zaman şiirler gönderilmiştir.
Mamurat’ül Aziz Gazetesi’nin özellikle de, Hacı Hayri Bey’in yönetimi döneminde, şehrin tam bir edebi muhiti haline geldiğini/ veya İstanbul’da yayınlanan Tercüman-ı Hakikat ’in yayın ölçüsünde bir nitelik kazandığı da dönemin önemli simaları tarafından ifade edilir.
Bu yazımızda, Mamurat’ül Aziz Gazetesi’nde yayınlanan şiirlerden birkaç örnek vermek istiyorum;
Hayrî Bey’in (mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün) ölçüsüyle yazdığı şiirden;
“Feryâdıma bir gün gelir imdâd olunur mu?
Bilmem bana da hayf diyenler bulunur mu?
Teskîn edemez şekvemi bir kimse felekden
Mazlûma sükût ile teselli kılınır mı?”
Sâib Efendi’nin Behisni kazası ’ndan gönderdiği, (mefâ’ilün fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün) ölçüleriyle şiirinden;
“O yâr zaʻfımı gördü cefâdan el çekdi
O bî-vefâ-yı dehre yazıklar kim vefâdan el çekdi
Ne mihr-i mutlak ne şemʻ-i şevka muntazırım
Gönül alâik-i subh-ı mesâdan el çekdi”
Rahmi Efendi’nin (mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün) ölçülü eserinden;
“Görüp âyînede gonca dehânın şûh dildârın
Muhabbetden dem urdu rîze rîze kand-i güftârın”
Rahmi Efendi’nin (mefʻûlü fâʻilâtü mefâʻîlü fâʻilün) ölçülü Gazelinden;
“Dil mihr-i aşk-ı yâr iledür câna âşinâ
Rûz-ı ezelde oldı o cânâne âşinâ”
Âkif Bey’in (fâʻilâtün fâʻilâtün fâʻilâtün fâʻilün) ölçülü şiirinden;
“Cilve-i hâl-i tecellî turfe rehzendir bana
Fikr-i hestî derk-i mâhiyyetde düşmendir bana
Mâniʻ-i zevk-i visâl-i yâr olan tendir bana
Sûret-i âsâr-ı mü’sirden müberhendir bana
Öyle bîzâr-ı kuyûdât-ı taʻallukdur ki dil
Her ser-i mûy-ı vücûdum gürz-i âhendir bana”
Osman Râmiz Efendi’nin Malatya’dan, (feʻilâtün feʻilâtün feʻilâtün feʻilün) ölçüleriyle gönderdikleri şiirinden;
“Anlasaydım revîş-i çerhe nigâh etmez idim
Varak-ı fikrimi beyhûde siyâh etmez idim
Şuğl-ı bî-sûdunu bilseydim eğer dünyânın
Yok yere ömrümü uğrunda tebâh etmez idim”
Abdullah Hulûsî Bey’in Malatya’dan gönderdikleri, (fâʻilâtün fâʻilâtün fâʻilâtün fâʻilün) Aruz ölçüsü taşıyan şiirinden;
“Derd-i bîmâr-ı nigâhınla gönül pek hastedir
Avdet-i sıhhat nigâh-ı lutfına vâbestedir
Bir kadehle hâtırım yapdınsa da sâkî yine
Seng-i hicrânınla câm-ı dil şikeste-bestedir”
Bahâî Baba’nın, Nevres Efendi gazeline söylediği (mefʻûlü fâʻilâtün mefʻûlü fâʻilâtün) naziredir.
“Ey kâş yâr yüzünden keşf-i nikâb olaydı
Gönlüm gibi cihânın mülkü harâb olaydı
Seylâb-ı eşkim ile âlem harâb ederdim
Deryâ gibi gözümde ger inkılâb olaydı
Ukbâ temettuʻundan aşk ehli el çekerdi”
Haftada birgün, sadece Pazar Günleri çıkan Mamurat’ül Aziz Gazetesinin 1914 yılına kadar, “1478 nüshasının yayınlandığını…” görüyoruz. Gazete, 2 yaprak, 4 sayfa olarak yayınlanır. Gazetenin başlıca gelir kaynağı, ‘abone ve ilan bedelleridir’
Mamurat’ül Aziz Gazetesi, şüphesiz ki yerel anlamda, ‘haber gazetesidir’ Yerel konular ağırlıktadır. Haberler, İlanlar, Makale ve Şiirler, gazetenin genel muhtevasını oluşturmuştur.
Harput’un en önemli özelliği, ‘Saray kültürü…’ olarak da yorumladığımız, ‘Divan Edebiyatının…’ o dönemin yayın hayatında etkili olmasıdır.
Bu dönem edebiyatımızın önemli şahsiyetlerini yakından tanıyalım;
Çırpanızade Ali Haydar Bey (1884-1917), Hacı Raşid Efendi (1854-1908)
Çeribaşızade Mustafa Asım Bey (1856-1919), Hacı Hamid Hamdi Efendi (1830-1902),
Lütfullah Efendi, İbrahim Lebib Edendi (1839-1902) Fevzi Efendi (1871-1924),
Efendizade Veysi (1875-1933), Müftü Faik Efendi (1867-1928),
M. Kemalettin Efendi (1866-1937), Rıfat Dede (1807-1869), Nüzhed Dede (1862-1942)
Sungurzade Hacı Abdulkerim Efendi (1854-1923),
Saçlı Hoca (1869-1954), Yunus Remzi Efendi (1864-1917),
Osman Remzi, Abdullah Lutfi, Çeribaşızade Ali Bey (1841-1876),
Bedri Dede (1902-1998), Abdullah Cevdet (1869-1932), Hacı Hayri Bey,
Hoca Nusret Ebubekir, Ömer Naimi Efendi, Hoca İshak Efendi, Şirin Zade Muallim Sadi,
Mustafa Sabri Efendi (1870-1956), Harputlu Rahmi (1802-1884),
Kambalakzade Abdulhamit Hazmi Efendi (1856-1928)
Şair ve Şüeraya Gönül Dolusu Selamlar
